Cila duhet të jetë paradigma jonë kulturore për një thirrje të suksesshme Islame?*
Nga Alban Gorishti
Duhet thënë se paradigma (modeli, standardi) islame ka ekzistuar, që nga shpallja e Kuranit dhe civilizimi Islam me pasurinë dhe kontributin e tij në të gjitha degët e njohurive –shkencë, fe, filozofi etj.- dhe kjo është dëshmi e suksesit të një paradigme. Padyshim se ngjarjet të cilat vazhdimisht ndryshojnë brenda individit bashkveprojnë duke ndikuar më pas me ato në evoluim të botës së jashtme, e cila e rrethon atë dhe e kundërta ngjarjet e botës së jashtme padiskutim ndikojnë në ngjarjet në ndryshim brenda individit. Në kohët e fundit shikoj, se ka një trend në rritje ku persona, të cilët dikur kanë mbartur disa simbolika Islame (në aparencën e tyre) sot i kanë braktisur tashmë ato, por deri këtu gjithҫka “në rregull” pasi është mëse e kuptueshme, që në vrullin e një shoqërie të zhurmshme globaliste mundet që edhe të ndodhi një ndryshim i caktuar në lookun e dikujt, por ajo që pason pas kësaj zhveshjeje nga këto simbolika është edhe më e rrezikshme dhe e habitshme, pasi pas “zhveshjes” së parë pason një zhveshje tjetër ajo tendencë e largimit edhe nga disa parime Islame, si psh angazhimi në kënaqësi të ndaluara sheriatikisht apo lënia e ndonjë shtylle siҫ është namazi. Pra pas ndryshimit të lookut i pason një dalldisje e tërësishme, që rrënjët në këndvështrimin tim i ka në mungesën e një paradigme paraprake, e cila të qëndrojë mbi thirrjet personale, individët karizmatikë apo ideologjitë klanore. Besoj se qëllimi pas thirrjeve të ҫdo grupacioni Islam është formimi i një thirrjeje efikase, që t’i sjelli njerëzit sa më afër burimit, por problemi kryesor është se këta individë apo grupe nuk i kanë patur idetë e qarta, se cila do të ishte një model apo standard (paradigmë) funksional, i cili do ta bënte të suksesshëm dhe afatgjatë qëndrimin e këtyre njerëzve afër burimit (sheriatit –pasi gjuhësisht sherea, sheraten do të thotë dyndja tek burimi i ujit). Kështu kemi parë për gjatë kohë, që kjo paradigmë dhe këto metodologji ose kanë dështuar ose për shkak të cektësisë së tyre kanë prodhuar siҫ thashë më sipër efektet e kundërta me atë të fillimit të kësaj ftese për të qëndruar tek burimi i ujit. Atëherë kush mundet të jetë një paradigmë e jona (shqiptare) funksionale, e cila është e aftë të përballet me problemet dhe traditat e këtij kombi, në mënyrë që mos të shikojmë zhveshje nga kostumi Islam (madje fatkeqësisht edhe nga ai njerëzor), si ai më sipër ku njerëzit dalldisen nga shumësia e pretendimeve, se ajo që po ndjekin është pikërisht thirrja burimore tek e cila ka ftuar edhe i Dërguari i Allahut, alejhi selam. Pjesë e kësaj dalldisjeje nuk ka qenë vetëm xhemati, por mbi të gjitha edhe strategët e thirrjes, pra, ata që i morën përsipër frerët e saj. Mungesa e aftësisë së tyre për të prodhuar një model funksional për shoqëritë në të cilat shtrihet thirrja e tyre është një paaftësi, që në sisteme të tjera “dënohet” me zëvendësim dhe largim nga ai post për një përzgjedhje më adeguate, e cila të jetë e aftë të prodhojë unitetin e duhur psikologjik, i cili do të sjelli një paradigmë që funksionon dhe shihet me ëndje nga masat. Problemi nuk është vetëm tek disa vajza që hoqën shamitë apo tek disa djem që hoqën mjekrrat, por tek egërsia me të cilën më pas u manifestua zhveshja nga disa principe Islame. Dhe kjo do të thotë, se thirrja e tyre që në origjinë ka qenë shumë larg një paradigm, e cila përputhet me modelin e suksesshëm profetik, i cili brenda 23 vitesh i shndërroi mendjet dhe njerëzit drejt një avancimi rrënjësor civilizues. Duhet thënë së pari, se ajo që e integron trupin me shpirtin është mendja. Qëndrueshmëria e njeriut është një ndërthurje e trupit dhe shpirtit të tij dhe nuk mund të imagjinohet, se ai mund të ekzistojë pa këtë kombinim të dyfishtë, që e bën atë të veprojë si një qenie njerëzore. Kombinimi i tyre i jep njeriut aftësinë e tij për t’iu përgjigjur çështjeve kërcënuese dhe simptomave të dhimbshme. Ndaj për këtë më kujtohet dikur në kohën e komunizmit, kur deshim të laheshim nëna jonë na vinte si detyrë të merrnim kusinë me ujë, i cili po vlonte mbi zjarr, kështu ndonjëherë si të rinj që ishim e kapnim kusinë pa mbrojtëse për ta ҫuar në vendin e larjes, por për shkak se ajo ishte e nxehtë përpiqeshim të bënim “një hile” e kapnim atë pa shtrënguar duart, por duke gjetur pjesën më pak të ndjeshme të dorës e kështu arrinim që pa e derdhur ujin ta shpinim deri në vendin e pastrimit. Kur u futa në fe kjo pamje më erdhi në mendje në momentin që lexova një hadith të Profetit alejhi selam dhe kur e lexova e kuptova menjëherë domethënien e tij nëpërmjet këtij kujtimi. Pejgamberi alejhi selam thotë: Do t’ju vijë njerëzve një kohë në të cilën ai që kapet për fenë e tij do të jetë si personi që mban një gacë të zjarrit në dorë.” Transmeton Tirmidhiu 2260. Kështu që mendova paradigma më e duhur në raste fitnesh dhe momente kur e keqja dominon në një shoqëri është ajo, që fenë ta “kapësh” si ajo kusia e nxehtë duke mos e shtrënguar atë fort, por as duke e lëshuar. Kështu duke gjetur pjesët më të pandjeshme të dorës, në mënyrë që ta mbash atë derisa ajo të “ftohet”. Por nga ana tjetër kemi anën e kundërt të medaljes, ata persona që e shtrëgojnë së tepërmi fenë duke i shkatërruar tërësisht “qendrat” e ndjeshmërisë në duart e tyre dhe kështu këta janë më të dëmshëm sesa të parët, të cilët e lëshojnë tërësisht fenë e tyre, pasi këta nuk e kuptuan se feja është pjesë e shpirtit, por edhe e trupit dhe si e tillë nëse pjesa e jashtme rëndon më shumë seҫ duhet mbi atë të brendshme, atëherë së shpejti do të kemi një njeri, i cili ecën si ai mjeti pa shofer duke rrezikuar të dëmtojë të tjerët dhe veten. Njeriu i tillë i zhveshur tashmë nga ҫdo paradigmë funksionale islame, e sheh veten të zbrazur nga ҫdo sistem frenimi të brendshëm, e kështu ata e ndajnë shpirtin dhe intelektin, duke u ulur kështu ose në nivelin e kafshës, e cila vepron pa intelekt, por me instikte; ose në nivelin e atij që e hyjnizon mendjen e vet duke u zhveshur nga ndjesitë e fitres (natyrshmëria) të lidhura me shpirtin. Shembull për këtë kemi thënien e Profetit alejhi selam: ”Vërtet asaj që i frikësohem më tepër për ju është një person, që do ta lexojë Kuranin, aq sa do të duket bukuria dhe mirësia e Kuranit mbi këtë person. Ai do të jetë shkatërrim për Islamin. Ai do ta flakë atë dhe do ta hedhë pas shpine. Ai do të luftojë kundra komshiut të vet me shpatë dhe do ta akuzojë atë për Shirk.” Unë thashë: ”O Profet i Allahut, kush më tepër prej tyre e meriton që të akuzohet për Shirk, ai që bën akuzën, apo ai që po akuzohet me të?”- Ai tha: “Padyshim që ai që po bën akuzën.” Transmetuar nga Bukhari në et-Tarijkh, Ebu Ja’la, Ibn Hibban dhe el-Bezar. Shiko es-Sahiha (nr 3201) të Albanit. Ky artikull realisht ishte pasojë e një përsiatjeje të gjatë, por u hodh e bardha mbi të zezë pasi lexova një thënie të Muhamed Hamidullahit, i cili më ngriti në mendje disa pyetje, por më qartësoi edhe disa fenomene. Ai thotë kështu: “Mënyra se si jam rritur dhe përgatitur unë është racionale. Kërkimet dhe studimet juridike m’i kanë hedhur poshtë të gjitha gjërat e papërshkruara e të pavërtetuara në mënyrë bindëse. Pa dyshim, unë i kryej detyrat islame si namazi, agjërimi etj., jo për shkaqe mistike, por juridike. Dhe them me vete: “Allahu është Zoti im, është zotëria im. Ai më ka urdhëruar për t’i kryer këto. Pra, më duhet t’i kryej. Veç kësaj, të drejtat dhe detyrat janë të lidhura me njëra-tjetrën. Allahu m’i ka urdhëruar këto me qëllim që të përfitoj prej tyre. Atëherë unë e kam për detyrë ta falenderoj Atë!” Qysh nga koha kur fillova të jetoj në shoqërinë perëndimore, në një mjedis të tillë si Parisi, nisa të shoh me habi, se ajo që i shtyn të krishterët ta pranojnë Islamin, nuk janë pikëpamjet e dijetarëve të fikhut e të kelamit, por mistikë të tillë si Ibni Arabiu dhe Mevlanai. Mbi këtë çështje, edhe unë formova përvojën time personale. Kur më kërkohej shpjegimi i një çështjeje islame, përgjigjja ime e mbështetur në argumente racionale, domethënë, në arsyen, nuk e kënaqte personin që bënte pyetjen, kurse shpjegimi mistik nuk vononte të jepte fryt. Kështu, me kohë, unë e humba forcën ndikuese dhe tani besoj se të paktën në Europë dhe Afrikë, ajo që do t’i shërbejë Islamit nuk është as arsyeja, as shpata, por zemra, domethënë, tasavvufi! Pas kësaj përvoje, fillova të studioj disa vepra të shkruara mbi tasavvufin. Kjo ma hapi syrin e zemrës. Dhe e kuptova se tasavvufi dhe rruga e mistikëve të mëdhenj islamë në kohën e Profetit qe jo marrja me fjalë dhe as preokupimi me gjëra të pakuptim, por ecja në rrugën më të shkurtër që shkon nga njeriu te Zoti, kërkimi i rrugës së zhvillimit të personalitetit. Njeriu kërkon shkaqet e detyrave që i ngarkohen. Shpjegimet materiale në fushën shpirtërore na largojnë ne nga synimi; vetëm shpjegimet moralo-shpirtërore janë ato që e kënaqin njeriun!” Cituar nga Mustafa Kara, Metinlerle Günümüzün Tasavvuf Hareketleri, fq. 542-543 . Realisht këtu nuk dua të mburr dhe as të promovoj sufizmin pasi mendoj se ai është një udhëtim personal shpirtëror dhe kurrsesi planprogram universal i vlefshëm për të tërë shoqërinë. Por dua të kuptoj, se cila është paradigma jonë si komuniutet për t’iu afruar sa më tepër induktimit të qëndrueshëm të së shenjtës në shoqëri. Pra a duhet që qasja jonë të jetë një qasje racionale me karakter shpirtëror apo një qasje literale juridike? Apo diҫka midis tyre. Ajo që thotë Hamidullah në fund është më se e vërtetë: Njeriu kërkon shkaqet e detyrave që i ngarkohen. Shpjegimet materiale në fushën shpirtërore na largojnë neve nga synimi; vetëm shpjegimet moralo-shpirtërore janë ato që e kënaqin njeriun…”, kjo mendoj është një nga pasojat e kësaj zhveshjeje moralo-fetare pasi shpesh fetvatë e hoxhallarëve kufizohen vetëm tek shpjegimi praktik juridik, duke evituar atë që inspiron ndryshim rrënjësor tek individi i thirrur. Metodologjia e këtyre kohëve përgjithësisht ka qënë një kufizim strikt i ҫdo mënyre tjetër të të menduarit, pra një paradigmë e induktimit mendor, që disa predikues (në këndvështrimin tim njerëz që akoma nuk e kanë përthithur në mendjet e tyre kuptimin e vërtetë të Islamit, si përmirësues mbarëshoqëror) kanë imponuar përgjithësisht mbi disa grupe njerëzish. Realisht pretendimet e këtyre njerëzve, se ne duhet të marrim vetëm nga Kurani apo Suneti janë në të vërtetë një thirrje që konfirmon, se këta janë të parët që kanë rënë në formalizmin individual të mentorëve të tyre shpirtërorë, pasi nëse i pyet se ku e ke gjetur x apo y argument thotë ma ka thënë filani apo fistëku, ndërsa kjo padiskutim që nuk hyn në marrjen apo kthimin vetëm tek Kurani apo Suneti, por gjithkush nga ne Kuranin dhe Sunetin e gjejmë brenda kornizave shpesh herë të ngushta të komentimit të disa individëve.
Si e tillë nga një aspekt kjo thirrje më kujton thirrjen ekstremiste mesjetare brenda shoqërisë së atëhershme të krishterë dhe posaҫërisht Peter Heremitin. “Peter Heremiti” ishte një predikues, i cili hipur mbi gomar udhëtoi nga qyteti në qytet (edhe në këmbë) me veshje dhe jetë shumë të thjeshtë, duke ngjallur zellin e burave dhe grave për t’i tërhequr njerëzit. Ai arriti t’i tërhiqte rreth 15000 veta, edhe pse ata nuk dinin, as sesi përdorej shpata. Ai i tërhoqi përsëri në Kryqëzatë ata me fjalime të pasionuara, që shpesh shoqëroheshin me të qara, vajtime ndaj të pafeve me premtimin e faljes së Zotit, që ata të marshonin për të shpëtuar Varrin e Krishtit. Na duhet të pranojmë, se predikuesit që luajtën një rol të ngjashëm me atë të Peterit në promovimin e kryqëzatave ishin me qindra. Disa prej tyre biles u prekën kaq shumë, saqë shitën gjithçka kishin dhe e vizatuan shenjën e kryqit në gjoks me hekur të nxehtë. (La Civilisation des Arabes fq. 239, Avad, fq. 21.) Kështu për të anatemuar këtë fenomen kemi paraqitjen moderne tekfiriste brenda nesh, pra fenomene si ai i ISIS-it apo Rebiovcave, i cili shfaq po aq predikues të “aftë” për të radikalizuar masat drejt një qëllimi, i cili shkatërronte ҫdo paradigmë të qëndrueshme të ngritur deri atëherë. Realisht ISIS ishte cak ekstrem i manifestimit të kësaj ideologjie, por ndërmjet tij dhe ekstremizimit të individit morën jetë disa parafaza, të cilat pikërisht thelbin mendoj se e patën tek mungesa e kësaj paradigme dhe disa orientime, të cilat e ngurtësonin dijen vetëm tek 1 apo maksimalisht 2 individë. Fenomenet si ai i ISIS-it brenda shoqërive akoma të paformuara moderne ishte një risi, që duhet (për mendimin tim) të shtyhej me të paktën 20 vite, por pikërisht mungesa e një vetëperceptimi (paradigme) funksionale të thirrjes tonë ka bërë që fenomene të tilla, të zënë shpejt vend në shoqëritë tona rurale të ngurtësuara nga paradigma aspak Islame në thelb, edhe pse të tilla ndoshta vetëm në formë. Por besoj thellësisht, se formimi i një paradigme të saktë funksionale duhet të kalojë së pari mbi vetëperceptimin kulturor, pasi krijimi i një identiteti tërësisht jashtë kontureve të një shoqërie ҫon në projektimin e mendësive paralele, të cilat maksimalisht janë si ai pasqyrimi i keq brenda një pasqyre optikisht të deformuar. Tek e fundit urfi- tradita- a nuk është një prej burimeve racionale të sheriatit tonë? A nuk është mjet i cili përdoret nëpër gjykatat tona, nëse vjen problemi deri tek ndarjet juridike? Padyshim që po.
Por që të formosh një identitet (në këtë rast një paradigmë) duhet medoemos të arrish të interpretosh delikatesën e pedagogjisë Islame sipas manifestimeve bashkëkohore në shoqëritë përkatëse. Për këtë thotë Ahmed Davutogllu: “Është e domosdoshme që para së gjithash të përkufizojmë më qartë vetëperceptimin qytetërimor, pasi ka dallim midis tij dhe identitetit. Vetëpërcaktimi nuk është çështje identiteti… këto dy koncepte shfaqin nivele të ndryshme të vetëdijes. Përderisa identiteti, si një vetëdije relacion-varur që realizohet në bazë të njohjes shoqërore, kërkon dy palë, vetëperceptimi reflekton gjendje të perceptimit individual, që nuk ndjen nevojë për palën tjetër… ose për njohjen shoqërore …” Vetëperceptimet e qytetërimeve, Ahmed Davutogllu, fq. 29.
Disa prej pjesëtarëve të komunitetit tonë mendojnë, se e kanë të qartë paradigmën, që duhet të ndjekin duke qepur parulla të tilla, si pasuesit e Kuranit dhe Sunetit, pasuesit e xhematit etj. Por në realitet sa përqind e kësaj paradigme aplikohet nëpër realitetet e tyre personale apo të bashkësive në të cilat ata jetojnë? Së pari dëshiroj të theksoj, se Suneti është ajo pjesë e fesë tek e cila mbështetemi për të kuptuar më së tepërmi fjalën e Zotit tone. Për këtë dua të sjell një shkëputje rreth këtij termi:
“…Suneti është kështjella e padepërtueshme e Allahut dhe për këtë ai, i cili strehohet në të ka për të qenë prej të sigurtëve, sikurse suneti është hyrja më madhështore e kësaj kështjelle dhe ai i cili futet nëpërmjet saj ka për të qënë prej atyre, që arrijnë deri në fund (finalistëve), i cili i përmbahet të qëndruarit me ithtarët e tij, edhe nëse punët e tyre e lënë atë pas, ndërsa drita që ndizet prej tij (sunetit) ka për të flakëruar në mesin e tyre në një moment, që të tjerëve prej hipokritëve apo pasuesve të risive ju shuhet drita e tyre. Pasuesit e Sunetit janë prej atyre, që u zbardhet fytyra në një kohë që shumë fytyra të tjera nxihen, për këtë thotë Allahu: Ditën që disa fytyra zbardhen dhe të tjera nxihen…” Ali Imran 106. Ibn Abasi thotë: Zbardhen fytyrat e Ehli Sunetit dhe unitetit dhe nxihen fytyrat e pasuesve të risisë dhe atyre të përҫarjes.” ”Ixhtimau xhujush el islamijeh fi harb el muatile vel xhehmije”, fq 10-11. Por Suneti ka komentuesit e vet dhe padyshim dritën e vet. Por sot shumë prej atyre që pretendojnë përkatësinë ndaj kësaj shtylle madhështore duket sikur kanë hyrë në këtë “kështjellë” sa për të vendosur paradigmën e tyre personale, madje bëmat e tyre vetëm formalisht ngjasojnë me veprimet, të cilat e karakterizojnë sunetin e vërtetë profetik dhe më e keqja e të tërave, se ata janë bërë prej përҫarësve më të mëdhenj të kësaj thirrje dhe njëkohësisht të bashkësisë së tyre akoma të brishtë, me egon, injorancën, dystandartizimin e tyre etj. etj.,
Pra tek thirrja apo jeta e tyre unë nuk kam parë kurrfarë drite. Vështirësia më e madhe me të cilën përballemi, kur edukojmë rininë tonë është moskuptimi i seriozitetit të ҫështjes nga ana e atyre, të cilëve iu drejtohemi, kjo do të thotë që hapi i parë i edukimit është t’i bësh ata të kuptojnë. Në këtë sens kur ai që ti përpiqesh ta edukosh shikon këtë mungesë koherence tek ty, padyshim që ose do ta largosh atë ose do të ndizet tek ai mekanizmi i brendshëm, që mundet të rezultojë në radikalizimin e tepërt të karakterit të tij. Të dyja këto opsione, i kemi parë shpesh të marrin jetë. Ndaj në këtë sens është e rëndësishme, që ai i cili thërret të jetë intelektualisht më lart, sesa i thirruri pasi edhe pse Islami është fe shpirtërore thirrja e së cilës del nga shpirti për të hyrë në shpirt, gjithsesi nëse ndodh e kundërta atëherë kemi për të pasur një vetidentifikim tek ata që thirren ndoshta, i cili del jashtë kontureve të doktrinës së përligjur Islame, ndaj prezantimi i paradigmave të tilla shpesh ka lënë një boshllëk të madh në mendjet e atyre që thirrën, si pasojë qëndrimi në fe ka qenë i afatizuar dhe jo përfundimtar.
Shpesh bëhem “pesimist” prej një hadithi në të cilin thuhet, se “Mëshira e Zotit përfshiu gjithҫka…”, ndërsa nga ana tjetër kujtoj hadithin tjetër ku thuhet se: “Përҫarja është ndëshkim”, e kështu them se kjo mëshirë, edhe pse pretendojmë se jemi pasuesit më të denjë të paradigmës absolute profetike apo moniteizmit sublim, nuk na ka përfshirë dhe kjo duke menduar, se përҫarja është një pasojë, ndërsa shkaku në këndvështrimin tim është pikërisht mungesa e një paradigme të tillë, e cila të jetë vetidentifikuese për ne si komunitet i ngushtë dhe vetëpërcaktues për bashkësinë më të gjerë. Kështu duke e lidhur tërë këtë diskurs me rëndësinë e Sunetit duhet thënë, se pretendimi i atyre që emetuan bindjen se Suneti vetëm sipas kuptimit të tyre është paradigmë e vetme e shoqërisë shpesh krijuan tek njerëzit mpirje, ngurtësi emocionale dhe mendore. Duke e ngushtuar atë që është e gjerë dhe duke e zgjeruar atë që është tërësisht e panevojshme për t’u zgjeruar në një komunitet. Pikërisht sepse ata nuk e njohën dhe as nuk u përpoqën ta njihnin fikhun-kuptimin pas tekstit dhe urtësinë pas veprave, po ashtu dështuan ta kuptonin se kjo dije është dhunti. që Allahu ia jep atij që dëshiron ndaj ajo nuk matet me poste, aleanca apo interesa. Po ashtu dështuan të kuptonin fikhun enevazileve (problemet e jashtëzakonshme, që nuk kanë ekzistuar më parë) duke dhënë tërësisht verdikte të gabuara fetare- fe dalu ve edalu- humbën veten dhe të tjerët. Ishin të paaftë të kuptonin se kohët nuk ngjasojnë aspak me njëra-tjetrën ndaj ajo që për një kohë është kategorike për tjetrën është relative.
Transmetohet se Pejgamberi alejhi selam ka thënë: Ju jetoni në një kohë në të cilën dijetarët janë të shumtë dhe predikuesit në të (khutaba) janë të paktë. Ndaj ai i cili e braktis 1/10 e asaj që di, i tilli ka për t’u shkatërruar, ndërsa ka për t’ju ardhur njerëzve një kohë në të cilën ulematë (dijetarët) kanë për të qenë shumë, kurse predikuesit pak. Ai i cili në të kapet (praktikon) qoftë 1/10 e asaj që di, i tilli ka për të shpëtuar.” E saktëson shejh Albani në Silsiletu es-Sahihah.
Po ashtu nuk e kuptuan që kallëpet (modelet) shpirtërore të njerëzve ndryshojnë nga njeri-tjetri, duke qënë se shoqëritë, mjediset, njerëzit ndryshojnë nga njëri tjetri sipas vlerave morale dhe intelektuale që ata mbartin, ndaj aplikimi i të njëjtit kallëp (paradigmë) për të tërë është prej “shenjave” të Ditës së Gjykimit në aspektin negativ të manifestimit të tyre. Kjo e dëmton mjaft një komunitet, më tepër sesa e dëmton neglizhenca e pushtetarëve të tij. Për këtë ka shumë transmetime, por po mjaftohem me një- atë ku Profeti alejhi selam ka theksuar cilësinë ndjesore, që duhet respektuar në namaz: “Dikush fal namaz, por vetëm gjysma e namazit, një e treta, një e katërta, një e pesta, një e gjashta, një e shtata, një e teta, një e nënta, madje vetëm një e dhjeta shkruhet për të!” Transmeton Ahmedi në Musned, 4/321. Pra nëse vlerësojmë më tepër formën e jashtme krahas brumosjes së brendshme, atëherë kemi për t’i nxjerrë njerëzit pa namaz, pasi vlera kryesore e namazit matet me përqendrimin e brendshëm dhe kursesi me lëvizjet e jashtme, ndërsa paradigma e disave tenton që formën ta shndërrojë në thelb, duke i mësuar pasuesit e tyre sesi të vishen dhe qëndrojnë, por duke harruar t’i mësojnë sesi të sillen apo besojnë. Ndaj gjetja e kësaj paradigme funksionale, duke patur parasysh ato që u thanë në këtë shkrim mendoj se është nga prioritetet më të rëndësishme të shoqërisë tonë, pasi ajo ka për t’i unifikuar radhët dhe evituar dalldisjen besimore.
Nëse do të hedhim një vështrim pas në histori do të shohim, se në momentin që këtë paradigmë umeti e kishte qëllim të vetëm aplikativ, atëherë u evitua përҫarja dhe u sigurua suksesi, kurse anasjelltas në momentin kur kjo paradigmë u bë lojë për pushtet e njërit apo tjetrit prej anëtarëve të bashkësisë, apo u bë arrogancë për të mposhtur tëndin dhe jo armikun, atëherë hidhësia e pasojës së kësaj mungese u përplas me një forcë të madhe kundër realiteteve të tilla ҫ’edukuese. Kur spirtitualiteti i një paradigme bëhet qëndra e qenies, atëherë materialja e një tjetre bëhet periferi e saj dhe ky ështe moment kur individët zhvillohen brenda një paradigme të tillë, duke u larguar nga paradigmat e shumëllojta të kësaj bote për në unitetin e vërtetë të një paradigme të bekuar nga parimi hyjnor, ndërsa e kundërta me të kundërtën. “Kjo mungesë uniteti ndihej në tërë umetin. Makro ndodhitë ndërmjet muslimanëve në pjesët e tjera të botës Islame u reflektuan edhe në Andalus. E kështu për ta ishte më me rëndësi, se kush do të bëhej kalif në Sham ndonjëri nga abasidët apo emevitët, sesa ҫështja sesi do të ndërtohej uniteti në Endelus.
Kundërthëniet apo përҫarjet e jashtme shkaktuan, që edhe në Andaluzi të paraqiten konfliktet ndërsektare (fatimitë, idrisitë, kharixhitë), e kështu gjendja në Andaluz erdhi deri në atë shkallë, saqë shpallej edhe Kalifi personal. Në të kundërtën e kësaj bota muslimane ajo jashtë Andalusit merrej së tepërmi me vetveten e shumë pak me gjendjen e Andalusit. Duke hulumtuar rreth Andalusit musliman, kam lexuar se do të ishte e mjaftueshme, që sundimtari i atëhershëm i Egjiptit t’i kishte dërguar një mesazh dhe një vërejtje kërcënuese ҫiftit mbretëror Ferdinandit dhe Izabelës, e kështu që Granada të mos ishte okupuar asnjëherë…” (Andalusi- përkujtim dhe vërejtje, Ahmed Bushatlliq, fq. 24-25.)
Kështu për ta mbyllur them, se medoemos duhet të përpiqemi që t’i unifikojmë radhët nëpërmjet një paradigme gjithëpërfshirëse, që të jetë e ngjashme me veprimin e antibiotikut, i cili ndahet me një diapazon kohor të caktuar, në mënyrë që të ketë rezultat, por mbi të gjitha ka nevojë për ndërgjegjësim dypalësh. I pari që duhet të ndërgjegjësohet, se pacienti ka nevojë për x antibiotik dhe jo y është “mjeku” hoxha, thirrësi pasi kjo kërkon dije akademike dhe urtësi përmirësuese, ndërsa pala tjetër është ai i cili e merr këtë ilaҫ, duke e ndarë atë në disa vakte në mënyrë preҫize sipas këshillave të “mjekut”, thirrësit në këtë rast në mënyrë që të garantohet efektshmëria e suksesi i tij dhe trupi të shijojë së shpejti një shërim të dukshëm. E nëse jo kam frikë, se (siҫ po e shohim) shumë shpejt edhe ne do të na godasi ai ҫrregullim dhe ҫoroditje, që goditi edhe ata që ishin para nesh, e kështu edhe namazi që falim mos t’i ndalojë njerëzit nga prapësitë, që e kanë kapluar shoqërinë mbarë! A nuk e keni dëgjuar fjalën e Profetit alejhi selam, ku thotë: E para gjë që do t’i ngrihet njerëzve (prej fesë) është amaneti, ndërsa e fundit që do t’ju ngrihet është namazi, ndoshta (në atë kohë) nuk gjen hajr tek ata që falin namaz.” Bejhakiu, Shuabul Iman, 4892. Ndaj pyes: Cila duhet të jetë paradigma jonë e suksesshme kulturore në një kohë që paradigmat e pasuksesshme po shtohen mjaft?
Shënim: Kjo analizë dhe opinionet e paraqitura këtu janë të autorit dhe jo domosdoshmërisht paraqesin qëndrimet apo opinionet e LHSH.
