Fetvaja Islame
Allahu i Madhëruar në Kuranin Famëlartë thotë: “Pyesni ata që dinë nëse nuk dini!” (El-Enbija: 7)
Ajeti i mësipërm tregon qartë se njerëzit duhet të pyesin dijetarët për gjërat e paqarta dhe për çështjet rreth të cilave nuk kanë informacion dhe as dituri. Në gjuhën e sheriatit islam, dijetari që u jep përgjigje pyetjeve të ndryshme për çështjet e fesë quhet mufti, ndërsa përgjigja e tij quhet fetva, ndërsa pyetësi nuk është gjë tjetër vetëm se imitues i tij, që quhet ndryshe në arabisht edhe si mukalid.
Natyrisht jo çdo besimtar mund të jap fetva, kjo detyrë i përket vetëm dijetarëve të mëdhenj e të afirmuar në dije. Në kohën e sotme mufti quhet ai person, i cili përcjell thëniet dhe rregullat e një prej katër medh’hebeve të njohura të fikhut islam, në një çështje të caktuar, në varësi të pyetjes. Në mjaft raste, si në vendin tonë muftiu është vetëm një figurë administrative, që emërohet për të administruar pronat dhe vakëfet islame, për mbarëvajtjen e riteve fetare dhe marrëdhëniet me publikun dhe bashkësitë e tjera jo-islame. Në rastin më të mirë muftitë e sotëm nuk bëjnë gjë tjetër veçse përcjellin thëniet e imamëve të njohur, shpesh pa ditur edhe argumentimin për të dhe në shumë raste pa e kuptuar as vetë thelbin e asaj fetvaje që po përcjellin. Pra në realitet edhe ata vetë janë imitues (mukalidin), ndërkohë shumë prej dijetarëve islamë kanë përmendur se imituesit nuk i lejohet të përcjellë fetvatë e tjetër kujt pa njohur më parë mënyrën e argumentimit të kësaj fetvaje. P.sh. vetë imam Ebu Hanife ka thënë: “Askujt nuk i lejohet të përcjellë thëniet e mija pa ditur se nga ku i kam marrë.” (Ka si qëllim faktin se si është argumentuar dhe ku është mbështetur për të thënë këtë gjë.)
Muftiu i vërtetë në fenë islame është ai dijetar, i cili ka njohuri të thella në gjuhën arabe, në komentin e Kuranit, Sunetin e Profetit (alejhi salatu ue selam), në fetvat dhe thëniet e sahabëve, tabiinëve, në mospajtimet mes dijetarëve të medh’hebeve dhe çfarë është më kryesore, ka njohuri të bollshme rreth disiplinës së Usuli Fikhut, ku ai di si të veprojë me argumentet në formë të përgjithshme. Pra, pasi t’i njohë argumentet e sheriatit përgjithësisht, duhet të dijë se a kanë ardhur ato për një kohë të caktuar, vend dhe njerëz të caktuar, apo janë për çdo kohë, për çdo vend dhe për çdo bashkësi…, si dhe plot rregulla të tjera që i përmbledh disiplina e Usuli Fikhut (Bazat e Fikhut). Pikërisht për këtë arsye termi mufti është i barabartë me termin muxhtehid, imam, fakih etj. Kjo do të thotë se sot është vështirë të gjesh mufti të mirëfilltë. Kësisoj duhet pasur kujdes e duhet kuptuar përgjegjësia e madhe për dhënien e fetvave. Sot është tejet i përhapur fenomeni i ngutjes në dhënien e fetvave, ku shumë prej atyre që japin fetva mendojnë se janë të ditur dhe në bazë të saj flasin. Profeti (alejhi salatu ue selam) ka pasur me mijëra sahabë, dhe ata kanë pasur fatin ta dëgjojnë atë drejtpërdrejt, mirëpo diçka më shumë se njëqind vetë prej tyre ishin ata që jepnin fetva. Muftitë më të njohur prej tyre, që kanë dhënë fetva më shumë se të tjerët ishin vetëm shtatë, ata qenë: Omer ibn Hatabi, Ali ibn Ebi Talibi, Abdullah ibn Mesudi, Aishja, Zejd ibn Thabiti, Abdullah ibn Abasi dhe Abdullah ibn Omeri (Allahu qoftë i kënaqur prej tyre). Kjo tregon se ata ishin tepër të rezervuar në dhënien e fetvave, madje në shumë transmetime tregohet se sahabët dhe tabiinët në mjaft raste kanë heshtur dhe nuk kanë dhënë përgjigje. Ndërkohë sot vëmë re një numër tepër të madh njerëzish e hoxhallarësh të cilët japin fetva dhe u përgjigjen të gjitha pyetjeve menjëherë, pa u menduar gjatë e pa hulumtuar rreth çështjeve për të cilat pyeten.
Veç kësaj, mungesa e përdorimit të rregullave të Usuli Fikhut (Bazave të Fikhut) bën që në shumë raste këta mufti të jenë kontradiktorë me vetveten dhe të ndryshojnë mënyrën sesi procedojnë në dhënien e përgjigjeve, duke i ndryshuar edhe mendimet e tyre herë pas here. Kjo gjë natyrisht që sjell çrregullime në mesin e besimtarëve. Po ashtu është konstatuar fakti se shumë njerëz u përgjigjen të gjitha pyetjeve pa përjashtim, duke kërkuar të privatizojnë xhematin dhe kthyer atë në klientelë ekskluzive të tyre. Ndërkohë imam Ahmed ibn Hanbeli për këtë thoshte: “Dijetarit nuk i lejohet t’i tërheqë njerëzit rreth vetes së tij.” Kurse Abdullah ibn Mesudi thoshte: “Ai që i përgjigjet çdo pyetje vërtet është njeri i marrë.”
Duhet të dimë gjithashtu se çështjet të cilat kërkojnë përgjigje ndahen në dy lloje: çështje të hershme që janë sqaruar prej kohësh, që në tre shekujt e parë të nderuar të Islamit dhe çështje të reja bashkëkohore. Për çështjet e vjetra duhet përgatitje akademike e tillë, që hoxha i cili pyetet të arrijë të dallojë sipas forcës së argumentit, se cili mendim është më i fortë dhe së fundi të jap përgjigjen e duhur, pasi e ka hulumtuar mirë çështjen. Kjo gjë kërkon prej tij të njohë mirë gjuhën arabe, të ketë njohuri të bollshme në disiplinën e Usuli fikhut dhe të njoh mendimet e dijetarëve të vjetër si dhe mospajtimet mes tyre, përfshi këtu dhe argumentet e secilit prej tyre. Në këtë mënyrë ai mund të japë një përgjigje të studiuar dhe të argumentuar. Ndërsa në rastin e problemeve dhe dukurive të reja si dhe çështjet e ndryshme bashkëkohore, të cilat kërkojnë zgjidhje dhe përgjigje të ndryshme, nuk duhet nxituar, por duhet parë se çfarë kanë thënë komisionet akademike islame të dijetarëve dhe përfundimet e tyre. Këto komisione janë të shumta, por më i njohuri dhe më i madhi ndër to, ku mblidhen fukahatë nga e gjithë bota islame është “Akademia ndërkombëtare e Fikhut Islam” me qendër në Xhideh, në sesionet e së cilës jepen përgjigje të studiuara akademike për të gjitha temat bashkëkohore dhe në çdo sferë të jetës. Ky referim i ndihmon shumë hoxhallarët që t’i shikojnë çështjet e reja bashkëkohore të studiuara nga ana akademike dhe mbi të gjitha u heqë atyre përgjegjësinë për të dhënë fetva nisur nga dija e tyre personale.
Duke u nisur nga sa thamë më lart e ritheksojmë edhe njëherë se dhënia e fetvasë ka një përgjegjësi të madhe, ndaj dhe për këtë kërkohet nga vetë besimtarët muslimanë që të kontribuojnë në vendosjen e institucionit të fetvasë në shina të rregullta procedurale, si p.sh. duke e pyetur dhe kërkuar argumentin përkatës për çështjet e ndryshme, ose së paku të kërkohet nga hoxha se çfarë kanë thënë shumica e dijetarëve për çështjen që ai është i interesuar dhe cili është mendimi më saktë në rastin konkret dhe pse? Në këtë mënyrë pyetësi nuk imiton hoxhën si individ, por dijetarët dhe imamët e mëdhenj të umetit. Ndërsa për çështjet e reja bashkëkohore besimtari duhet ta pyesë hoxhën se çfarë kanë thënë për të akademitë shkencore islame dhe cilat janë përfundimet e tyre akademike. Në këtë mënyrë besimtarët do të jenë më të sigurt shpirtërisht në marrjen e përgjigjeve dhe do kenë kohë dhe mundësi të përfitojnë më shumë nga dijet e ndryshme islame, dhe natyrisht do të dalin nga amullia dhe anarkia që mbizotëron sot në xhematet e myslimaneve për sa i përket marrjes së fetvave. Në të njëjtën kohë kjo gjë ndihmon dukshëm në shuarjen graduale të individualitetit në çështjen e dhënies së fetvave.
Mustafa Tërniqi