Nga hoxhë Justinian Topulli
Ebu Hurejra na përcjell nga Profeti (alejhi salatu ue selam) se ai ka thënë:
“Njerëzit janë (me) soje, si sojet e arit dhe argjendit, më i miri ndër ta në (kohën) injorancë është më i miri ndër ta në Islam, nëse diturohen.”
Ky hHaditiadith gjendet në përmbledhjet e sakta të hadithit të Imam Buhariut dhe Muslimit, por edhe në përmbledhje të tjera dhe padyshim është një hadith autentik.
Fjala arabe mea’din, e përshtatur në shqip si soje, është shumësi i fjalës ma’din, në origjinë ajo vjen në kuptimin e sendeve që qëndrojnë thellë në tokë, siç janë metalet, ndaj dhe përdoret edhe për to. Këtu ajo nënkupton origjinën, sojin dhe brendinë e njerëzve, të cilët këtu për nga soji dhe brendia e tyre krahasohen me metalet e arit dhe argjendit.[1] Ashtu siç vlerësohen metalet, për vlerën e tyre, për vetitë e tyre të krijuara, ashtu dhe njerëzit vlerësohen për sojin dhe origjinën e tyre. Ky vlerësim ruhet edhe kur ata bëhen muslimanë, por veç kësaj kjo shoqërohet me kushtin e njohjes dhe të kuptuarit të fesë, e cila në arabisht jepet nga folja fekihu dhe që këtu është përshtatur si diturohen, për ta sjellë atë më afër kuptimit në këtë kontekst. Qëllimi është të tregojë, se njerëzit janë si metalet në brumin e tyre, ata mund të gdhenden e të japin gjëra të bukura, sa më të bukur dhe me vlerë që ta kenë sojin e tyre.
Kjo thënie e Profetit është përmendur edhe në kontekste të tjera dhe formulime pak më të ndryshme, çka qartësojnë dhe dimensionet e kuptimeve të këtij hadithi.
Kështu Ibn Hibani na e përcjell këtë hadith kështu:
“Njerëzit janë (me) soje në të mirë dhe në të keq, më të mirët ndër ju në injorancë janë më të mirët ndër ju në Islam, nëse diturohen.”
Këtu hadithi merr trajtë më përgjithësuese, pasi në të parin përmendej vetëm soji i mirë, duke u nënkuptuar ai keqi, ndërkohë këtu shprehja është më e drejtpërdrejtë duke identifikuar si të mirën ashtu edhe të keqen si pjesë e sojit, brendisë dhe origjinës së trashëguar të njeriut.
Hadithi në vetvete përmbledh dy elementë në vlerësimin e njerëzve, sojin, pra origjinën e tij familjare e fisnore, dhe elementin individual, të asaj që është vetë individi. Kjo del më e qartë në një transmetim tjetër, i gjendur edhe ky te përmbledhja e Buharit, që duket se është thënë nga Profeti në një tjetër rast:
Ebu Hurejra na përcjell, se Profetin (alejhi salatu ue selam) e pyetën:
- Kush janë njerëzit më fisnikë?
- “Ata që janë më të devotshëm.” – u përgjigj ai.
- Nuk po të pyesim për këtë o i Dërguari i Allahut!
- “Njeriu më fisnik është Jusufi, Profeti i Allahut, bir i Profetit të Allahut (Jakubit), bir i mikut të Allahut (Ibrahimit).”- tha Profeti.
- Nuk po të pyesim as për këtë.
- “Po më pyesni për sojet e arabëve?”
- – iu përgjigjën
- “Më të mirët ndër ju në (kohën) injorancë janë më të mirët ndër ju në Islam, nëse diturohen.”[2]
Në këtë transmetim Profeti konfirmon, se janë veprat e njeriut ato që e dallojnë një njeri nga të tjerët, por ai këtu shton edhe faktin se prejardhja e nderuar, e një njeriu të nderuar, e bën atë edhe më të nderuar se të tjerët. Nuk kishte shembull më të mirë, në këtë rast, sesa Jusufi, i cili ishte vetë Profet, biri i profetit Jakub, që ishte biri i profetit Ishak, që ishte biri i të dashurit të Allahut, profetit Ibrahim (alejhi salatu ue selam).[3] Kështu pra në përbërjen e njeriut luajnë rol si vepra e tij ashtu edhe prejardhja e tij; nëse një njeri është i mirë për shkak veprave dhe të asaj që ai është vetë, do të qëndrojë më lartë se të tjerët nëse edhe prejardhja e tij është e mirë. E njëjta gjë vlen edhe për të kundërtën, një njeri i keq, është i keq për shkak të veprave dhe të asaj që ai është vetë, por ai është edhe më i keq, kur prejardhjen e ka të keqe. Kjo trashëgimi nuk është diçka gjenetike, por më së shumti e edukuar. Një njeri që rritet dhe edukohet në një familje fisnike do të kultivojë në karakterin e tij veçori që nuk i kultivon dikush tjetër që nuk rritet në të njëjtin mjedis. Dhe kjo kuptohet qartë nga një hadith tjetër i Profeti, ku ai flet për ndikimin që ka familja pas lindjes së fëmijës në marrjen e një besimi të caktuar.[4] Pra mjedisi ka një rol vendimtar në formimin e njeriut. Allahu thotë në Kuran: “Toka e mirë i jep frutat me lejen e Zotit të saj, ndërsa toka e keqe, zor se jep gjë.” (7: 58)
Veç kësaj hadithi, lë të kuptohet qartë, se prejardhja e njeriut ndikon drejtpërdrejt në personalitetin e tij, si për mirë ashtu edhe për keq, edhe pse në fund vlerësimi final se cilit kamp i përket ky njeri, janë veprat e tij, por këtu bëhet fjalë për dallimin që individët kanë mes vetë një grupi të njëjtë njerëzish, besimtarësh dhe jo të tillë. Prejardhja e njeriut ndikon në formimin e identitetit dhe personalitetit të tij, biri apo nipi dhe stërnipi i një mbreti, edhe nëse vetë nuk është i tillë, ndihet ndryshe nga një tjetër që nuk ka të njëjtën prejardhje, dhe kjo ndjesi reflektohet në personalitetin dhe sjelljen e tij. Për shembull njerëzit që vijnë nga familje të mëdha dhe fise prijëse kanë tendencën për t’u ndjerë lider më shumë sesa të tjerë, po kështu vlen edhe për të kundërtën. Ky kuptim jepet qartë në një tjetër transmetim të hadithit tonë, ku Profeti (alejhi salatu ue selam) thotë:
“Njerëzit ndjekin kurejshët në prijësi, muslimanët ndjekin muslimanët e tyre (prej kurejshve), ndërsa jomuslimanët ndjekin jomuslimanët e tyre (prej kurejshëve). Njerëzit janë (me) soje, më i miri ndër ta në (kohën) injorancë është më i miri ndër ta në Islam, nëse diturohen.”[5]
Hadithi na tregon qartë, se njerëzit në kohën e injorancës para-islame e diferenconin veten në bazë të origjinës fisnore, ndërsa në Islam përparësi mori vetë vepra e individit, ndërkohë vlerësimi i dikurshëm e ruan vendin e tij, por me kushtin e plotësimit që solli Islami.[6] Në këtë kontekst Profeti p.sh. ka thënë:
“Allahu ngre me këtë Libër (Kuranin) njerëz dhe ul të tjerë.”[7]
Këtë hadith e përcjell Umer ibn Hatabi, i cili i përgjigjet me këtë thënie profetike një prej valinjve të tij, kur ai shprehu habinë, se pse Umeri kishte vendosur si vali në një vend tjetër një ish-skllav.
“Atë që e lë pas vepra e tij, nuk e nxjerr në krye prejardhja e tij.”[8]
Pra është e qartë se Islami nuk bëri një përmbysje klasash sociale, por as nuk miratoi rendin se kush lind skllav dhe i ulët mbetet përjetë i tillë, por ai vendosi kritere morale individuale për të gjithë. Njerëzit që i përkisnin parisë së dikurshme do ta ruanin statusin e tyre për aq kohë sa ata do të pranonin besimin dhe përmbushnin kriteret individuale, ndërkohë po kështu edhe pjesëtarë të vegjëlisë do ta ngrinin statusin e tyre individual, kur ata të plotësonin kriterin e besimit dhe atë personal. Pra Islami e ruajti hierarkinë sociale të njerëzve, por duke vënë kritere të forta morale individuale, për ta bërë atë më të denjë, dhe nuk vendosi kufi të pakalueshëm, siç kishin mjaft shoqëri të tjera, si p.sh. rendi i kastave në Indi, etj.
Ndërkohë nëse hedhin sytë në atë që ndodhi në vendin tonë ndeshemi me një përmbysje të dhunshme që pësoi rendi social gjatë sundimit komunist, aq sa vegjëlia dhe të qenit klasë punëtore-fshatare e varfër u konsiderua virtyt në vetvete, ndërsa të qenit i pasur, bej, apo aristokrat, krim në biografi, që të ndiqte gjatë gjithë jetës. E gjithë kjo urrejtje dhe luftë klasash, nuk kishte asnjë bazë historike dhe realiste, por ajo buroi nga ideologjia marksiste, e cila në themel të dogmës së saj kishte barazinë utopike, të cilën dështoi ta krijojë, por kjo gjë vetëm se krijoi kaos social, pasojat e të cilit ndihen edhe sot e kësaj dite.
Zoti i ka krijuar njerëzit të ndryshëm, edhe pse origjina e tyre është e njëjtë dhe babai i tyre i përbashkët, ashtu siç gishtat e dorës, ashtu edhe njerëzit janë të ndryshëm, edhe pse rrjedhin nga i njëjti trup. Ky diversitet, jo vetëm racor, etnik, e kulturor, por edhe social, intelektual e profesional, nuk është mallkim, por bekim, sepse në themel të tij ka drejtësinë që i përgjigjet urtësisë “Çdo gjë në vendin e vet”. Kështu Allahu thotë në Kuran:
“Ndërmjet shenjave të Tij janë krijimi i qiejve e i Tokës dhe shumëllojshmëria e gjuhëve dhe e ngjyrave (racave) tuaja. Pa dyshim, në këtë ka shenja për ata që dinë.” (30: 22)
Ky dallim është i lindur dhe natyral, dhe është e pamundur të zhduket, Profeti (alejhi salatu ue selam) duke konfirmuar këtë na tregon origjinën e saj deri tek ati ynë i përbashkët Ademi, ai thotë:
“Allahu e krijoi Ademin nga një grusht dheu që mori nga çdo cep i tokës. Kështu që bijtë e Ademit erdhën në jetë sipas dheut (të origjinës): prej tyre kishte të kuq, të bardh, të zinj e të ndërmjetëm, të butë e të ashpër, të ligj e të mirë.”[9]
Janë pra pikërisht këto dallime në themel të origjinës njerëzore, që e bëjnë këtë botë edhe më të bukur e më tërheqëse dhe sprovë për njerëzit. E mira e mbarë njerëzimit nuk është mohimi i tyre dhe ndryshimi i dhunshëm i rendit natyror hierarkik, që Zoti ka krijuar, por ruajtja e tij nga abuzimet dhe keqpërdorimi i funksioneve të gjithsecilit. Meritokracia është baza ideore e natyrale, e ndërtimit të një shoqërie të shëndetshme. Hadithi ynë në këtë rast, jo vetë konfirmon këtë parim, por ai këshillon që elitat e dikurshme dhe familjet e ngritura të një shoqërie të trajtohen me respekt të veçantë, sidomos kur kemi të bëjmë me besimtarë dhe njerëz të dijes. Barazia absurde që pretendohet dhe që propagandohet sot me shumicë në realitet nuk ka gjetur asnjëherë zbatim, përkundrazi ajo ka shërbyer në fakt si kamuflim për një tjetër hierarki sociale, nga e cila vuan shoqëria, dhe që e ka burimin te mediokriteti, hipokrizia, klani i interesit, nepotizmi dhe mbi të gjitha te njerëzit aftë për të bërë dallavere. Nëse do ta tipizonim shoqërinë e sotme, sidomos atë shqiptare për nga hierarkia sociale e politiko-ekonomike, do të mund të thoshim, se është një shoqëri me një hierarki rrufjanësh, ku më i afti në ushtrimin e këtyre veseve është më i “suksesshmi” në shkallët e hierarkisë së kodoshëve, duke përjashtuar këtu ata pak njerëz që s’janë të tillë.
“Njerëzit janë si tufë prej njëqind devesh – thotë Profeti (alejhi salatu ue selam)-, zor se gjen mes tyre një që vlen për udhëtim.”[10]
Kështu pra, diversitetit të natyrshëm që kanë njerëzit, i përgjigjet rendi i drejtësisë dhe hierarkisë sociale meritokratike, ku merita individuale dhe origjina familjare, përbëjnë kritere fondamentale në mbarëvajtjen e shoqërisë.
[1] Fethul Bari
[2] Buhari 3383.
[3] Në fjalët e Profetit përmenden vetëm dy breza, dhe jo tre, për arsye shkurtimi ndoshta, por edhe sepse gjyshi në mjaft raste zë vendin e babait.
[4] Buhari 1385.
[5] Buhari 3495.
[6] Mirkatul mefatih sherh mishkatul mesabih, Kapitulli i dijes.
[7] Muslimi 817.
[8] Muslimi 2699.
[9] Tirmidhi 30965.
[10] Buhari 6498.
