Qiraja që përfundon me pronësi të objektit
(إجارة منتهية بالتمليك)
Përshkrimi i çështjes:
Qiraja që përfundon me kalimin të pronësisë së objektit ka disa forma: a) ajo që përfundon me premtim për kalim të pronësisë, b) ajo që përfundon me dhuratë, c) dhe shitje me këste e quajtur si qira. Por forma që përfshin shumicën e rasteve dhe që është më e përhapura në realitet është: dy palë të lidhin kontratë, ku njëra palë i jep me qira palës tjetër një mall të caktuar, kundrejt një qiraje të caktuar, të cilën qiramarrësi e paguan me këste gjatë një periudhe të caktuar, dhe pas përfundimit të kësaj periudhe, prona e mallit i kalon qiramarrësit, kur ai e paguan këstin e fundit jo më si qira, por me një kontrate të re, si shitje.
Gjykimi i çështjes:
Së pari: Dijetarët bashkëkohorë kanë pasur mendime të ndryshme rreth gjykimit të kësaj lloj kontrate, dhe janë ndarë në dy drejtime:
Drejtimi i parë: Lejimi dhe vlefshmëria e kësaj kontrate. Ndër ata që e kanë lejuar janë: Këshilli Sheriatik i Bankës Al-Raxhihi, Këshilli Sheriatik i Shtëpisë Kuvajtiane të Financimit (Bejt At-Tamwil Al-Kuwejti). Gjithashtu, Akademia Ndërkombëtare e Fikhut Islam ka lejuar disa forma të qirasë që përfundon me kalimin e pronësisë.
Drejtimi i dytë: Ndalimi i kësaj kontrate. Ndër ata që e kanë ndaluar është Këshilli i Lartë i Dijetarëve në Mbretërinë e Arabisë Saudite.
Së dyti: Kriteri për dallimin mes formave të lejuara dhe të ndaluara është si më poshtë:
A – Kriteri i ndalimit:
Nuk lejohet ekzistenca e dy kontratave të ndryshme, në të njëjtën kohë, për të njëjtin mall dhe në të njëjtin moment.
B – Kriteri i lejimit:
- Ekzistenca e dy kontratave të ndara, ku secila është e pavarur nga tjetra në kohë, në mënyrë që kontrata e shitjes të lidhet pas kontratës së qirasë, ose të ekzistojë një premtim për kalimin e pronësisë në fund të periudhës së qirasë. E drejta e zgjedhjes (el-khijar) është e njëjtë me premtimin, për sa i përket dispozitave.
- Qiraja të jetë reale, dhe jo një formë e fshehtë shitjeje.
Argumentet kryesore të atyre që e lejojnë vlefshmërinë e qirasë që përfundon me kalimin e pronësisë:
- Bashkimi mes shitjes dhe qirasë në një marrëveshje të vetme është i lejuar, për shkak se nuk ka kundërshtim mes dy kontratave.
- Premtimi për dhurim pas përfundimit të kontratës së qirasë është absolutisht detyrues.
Argumentet kryesore të atyre që nuk e pranojnë vlefshmërinë e qirasë që përfundon me kalimin e pronësisë:
- Kemi të bëjmë me një kontratë që bën bashkë dy kontrata për të njëjtin objekt, i paqëndrueshëm në njërin prej tyre, ndërkohë që ato kanë dispozita të ndryshme dhe të papajtueshme ndërmjet tyre.
- Vlerësimi i qirasë vjetore apo mujore, në formë këstesh, bëhet mbi bazën e shumës totale me të cilën do të blihet në fund sendi i kontraktuar, të cilin shitësi e quan “qira” për të garantuar të drejtën e tij, ndërkohë që blerësi nuk mund ta shesë sendin. Është e qartë se kjo është e padrejtë dhe detyron marrjen e parave hua për të përmbushur këstin e fundit.
- Kjo lloj kontrate dhe të ngjashmet e saj, kanë bërë që shumë të varfër të jenë të papërgjegjshëm në marrjen e borxhit, aq sa shumë prej tyre janë rënduar me detyrime financiare të pashlyeshme, e kjo ka çuar edhe në falimentimin e disa kreditorëve, që kanë pësuar humbje nga mos shlyerja e borxheve të këtyre të varfërve.
Vendimet e Akademive të Fikhut, Këshillave Sheriatik dhe Fetvave Akademike
Së pari: Vendimet e Akademive të Fikhut
Akademia Ndërkombëtare e Fikhut Islam, që vepron në kuadër të Organizatës së Konferencës Islamike, në vendimin nr. 110 (4/12), të marrë në sesionin e saj të dymbëdhjetë në Riad, Arabinë Saudite, në periudhën 23–28 shtator 2000, vendosi si më poshtë:
Qiraja që përfundon me kalim pronësie mbi objektin:
Së pari: Kriteret për dallimin mes formave të lejuara dhe të ndaluara përfshijnë:
- Përgjegjësia për sendin e dhënë me qira bie mbi pronarin (qiradhënësin) dhe jo mbi qiramarrësin. Prandaj, dëmet që i ndodhin sendit pa faj të qiramarrësit apo pa neglizhencë prej tij, i bart pronari. Qiramarrësi nuk mban përgjegjësi nëse humbet përfitimi nga sendi.
- Nëse kontrata përfshin siguracionin e sendit të dhënë me qira, atëherë ky sigurim duhet të jetë siguracion islam (bashkëpunues), jo komercial, dhe shpenzimet e siguracionit i përkasin pronarit/qiradhënësit, jo qiramarrësit.
- Duhet që gjatë gjithë periudhës së qirasë, për këtë kontratë të zbatohen rregullat e qirasë, dhe vetëm në momentin e kalimit të pronësisë të zbatohen rregullat e shitjes.
Shpenzimet për mirëmbajtjen jo operacionale (p.sh. riparime të mëdha strukturore) bien mbi qiradhënësin, jo mbi qiramarrësin, gjatë gjithë periudhës së qirasë.
Së dyti: Disa nga format e ndaluara të kësaj lloj kontrate (qirasë që përfundon me kalim pronësie):
- Kontrata e qirasë që përfundon me kalimin e pronësisë së sendit të dhënë me qira, vetëm në bazë të shumës së qirasë së paguar gjatë periudhës së përcaktuar, pa lidhur kontratë të re për shitje; sepse në këtë rast, qiraja shndërrohet automatikisht në shitje në fund të afatit, gjë që është e ndaluar.
- Dhënia me qira të caktuar e sendit dhe për një afat të caktuar, e shoqëruar kjo me kontratë shitjeje të kushtëzuar me pagesën e të gjithë shumës së qirasë brenda këtij afati, ose e shtyrë për një moment të caktuar në të ardhmen.
- Një kontratë reale qiraje, që shoqërohet me opsion e kushtit të shitjes në favor të qiradhënësit, me një afat të gjatë të përcaktuar (i cili zakonisht është fundit i periudhës së qirasë).
Këto ndalesa janë përmendur në fetvatë dhe vendimet e dhëna nga institucionet akademike islame, përfshirë edhe Këshillin e Lartë të Ulemave në Mbretërinë e Arabisë Saudite.
Së treti: Format e lejuara të kontratës (qirasë që përfundon me kalim pronësie):
- Kontrata e qirasë që i mundëson qiramarrësit të përfitojë nga sendi i dhënë me qira, në këmbim të një pagese të caktuar për një kohë të caktuar, e cila shoqërohet me një kontratë të pavarur të dhurimit (hibe) të sendit, në favor të qiramarrësit, e kushtëzuar kjo me pagesën e plotë të qirasë. Kjo mund të jetë edhe në formën e një premtimi për dhuratë, pas pagesës së plotë (sipas vendimit të Akademisë së Fikhut Islam – vendimi nr. 13/1/3, në sesionin e tij të tretë).
- Kontrata e qirasë me të drejtë përfitimi, në të cilën pronari i jep qiramarrësit të drejtën e zgjedhjes (opsionin) që, pas përfundimit të pagesës së të gjitha kësteve të qirasë, ta blejë sendin me çmimin e tregut në fund të afatit të qirasë (sipas vendimit të Akademisë – nr. 44 (6/5), në sesionin e pestë).
- Kontrata e qirasë që i lejon qiramarrësit përfitimin nga sendi, me qira të caktuar dhe kohë të caktuar, duke e shoqëruar me premtim për shitje të sendit pas pagesës së plotë të qirasë, me një çmim të rënë dakord nga të dy palët.
- Kontrata e qirasë që i jep të drejtë qiramarrësit të përfitojë nga sendi, me qira të caktuar dhe për kohë të caktuar, dhe në të njëjtën kohë, i jep qiramarrësit të drejtën të blejë sendin në çdo kohë që dëshiron, me kusht që shitja të kryhet në atë moment me një kontratë të re, me çmimin e tregut, ose sipas marrëveshjes në atë kohë (sipas vendimit të Akademisë – nr. 44 (6/5)).
Së katërti: Ekzistojnë disa forma të kontratave të qirasë që përfundojnë me kalim pronësie, të cilat janë objekt mospajtimi dhe kanë nevojë për një shqyrtim të mëtejshëm, i cili do të trajtohet në një sesion të ardhshëm, me lejen e Allahut të Lartësuar.
Allahu i Lartësuar e di më së miri.
Së dyti: Vendime dhe fetva nga institucionet juridike islame:
Vendimi i Këshillit të Lartë të Dijetarëve në Arabinë Saudite lidhur me qiranë që përfundon me kalim pronësie, në sesionet e tij të 49-të, 50-të dhe 51-të, bazuar në kërkesa të shumta të drejtuara Kryesisë së Përgjithshme për Kërkime Shkencore dhe Fetva, si dhe duke shqyrtuar studimet e përgatitura nga një sërë studiuesish – dhe në sesionin e tij të 52-të të mbajtur në qytetin e Rijadit, në datë 29/10/1420 H, u rifillua shqyrtimi i kësaj çështjeje.
Pas hulumtimit dhe diskutimeve, këshilli me shumicë vendosi se kjo lloj kontrate nuk është e lejuar fetarisht, për arsyet që vijojnë:
Së pari:
Kjo kontratë bashkon dy kontrata mbi të njëjtën pronë, pa u përcaktuar qartë në cilën prej tyre bazohet (as në shitje e as në qira), ndërkohë që këto dy kontrata kanë dispozita të ndryshme dhe janë në kundërshtim me njëra-tjetrën.
Shitja sjell kalimin e pronësisë së sendit me të gjitha dobitë e tij te blerësi, dhe në këtë rast nuk është e vlefshme që të bëhet kontratë qiraje mbi një send të shitur, sepse tashmë ai është pronë e blerësit. Ndërsa kontrata e qirasë nënkupton kalim vetëm të dobisë së sendit te qiramarrësi, pa kaluar vetë prona.
Gjithashtu, malli i shitur është në përgjegjësi të blerësit, si objekt dhe përfitimet e tij, kështu që nëse dëmtohet, dëmi bie mbi blerësin dhe ai nuk ka të drejtë të kërkojë asgjë nga shitësi. Ndërkohë, sendi i dhënë me qira është nën përgjegjësinë e qiradhënësit, si objekt dhe përfitimet e tij, përveç në rastet kur qiramarrësi tregohet neglizhent ose tejkalon kufijtë e lejueshëm në përdorim.
Së dyti:
Qiraja në këtë lloj kontrate caktohet vjetore ose mujore, në një shumë të caktuar, të ndarë në këste, me qëllim që të përmbushet vlera e sendit për të cilin është bërë kontrata. Këtë shumë shitësi e quan “qira” me qëllim që të sigurojë të drejtën e tij, pasi blerësi nuk mund ta shesë sendin.
Shembull për këtë: Nëse vlera e sendit që është objekt i kontratës është 50,000 Euro, dhe qiraja mujore normale e tij është 1,000 Euro, atëherë ajo rritet në 2,000 Euro. Në realitet, kjo shumë shtesë është një këst nga çmimi i përgjithshëm i sendit, dhe kjo vazhdon derisa të arrijë vlerën e plotë të caktuar. Nëse ndodh që blerësi nuk arrin të paguajë këstin e fundit, sendi i merret atij me pretendimin se është ende me qira, dhe nuk i kthehet asgjë nga ajo që ka paguar më herët, me arsyetimin se ai ka përfituar nga përdorimi (pra nga “qiraja”).
Në këtë rast padrejtësia duket qartazi, dhe kjo e detyron blerësin të marrë borxh për të përmbushur këstin e fundit.
Së treti:
Kjo lloj kontrate dhe të ngjashmet e saj, kanë bërë që shumë njerëz të varfër të jenë të papërgjegjshëm në marrjen e borxhit, aq sa shumë prej tyre janë rënduar me detyrime të financiare të pashlyeshme, dhe kjo ka çuar edhe në falimentimin e disa kreditorëve, për shkak të humbjes së të drejtave të tyre nga borxhet e pashlyera të të borxhlinjve.
Nisur nga kjo, këshilli e sheh të udhës që të dy palët kontraktuese, të lidhin një kontratë të saktë fetare, duke bërë një shitje të sendit dhe pastaj ta vënë atë peng për shumën e çmimit, dhe shitësi të kujdeset për të drejtën e vet duke ruajtur kontratën e shitjes, dokumentin e regjistrimit të makinës e të ngjashme.
Është lëshuar një fetva nga Shtëpia Kuvajtjane e Financimit Islam, në të cilën thuhet se shitja është një kontratë që nuk pranon shtyrje në të ardhmen, prandaj nuk është e vlefshme dhe nuk lidhet, por lejohet të ketë marrëveshje paraprake për të bërë shitjen më pas. Kur përfundon periudha e qirasë, ose ajo ndërpritet, atëherë të dy palët bëjnë një akt shitje për sendin që ka qenë me qira.[1]
Vendimi i Këshillit Sheriatik të Bankës Al-Raxhihi:
Këshilli është pyetur në lidhje me temën e qirasë që përfundon me pronësi.[2]
Përgjigjja e tyre ishte: “Këshilli nuk sheh ndonjë pengesë fetare që kompania të hyjë në një kontratë qiraje, e cila i jep qiramarrësit gjatë periudhës së kontratës, dhe në intervale të njëtrajtshme, të drejtën për të blerë sendin e dhënë me qira, sipas ofertës së paraqitur nga qiradhënësi, me kusht që çmimi të jetë i njohur në momentin e nënshkrimit të kontratës së qirasë, por me kushtin që kjo kontratë të mos jetë kamuflim për një transaksion financiar kamatorë.”
Burimi: el-Meusuatu el-Mujeseretu fi Fikh el-Kadaja el-Muasiretu, Muamelat Malije: (f. 15)
[1] Për më tepër shiko fetvanë nr: (224)
[2] Për më tepër shiko tekstin e vendimit nr: (93)
